Khôn Ngoan
Tiếng La-tin sapientia và tiếng Hy-lạp sophia. Là từ của ý thức căn bản của triết học, nhân bản học và Thánh Kinh học, dùng để phân định “đúng” hay “sai”, “tốt” hay “xấu”. Từ khôn ngoan được thông dụng trong luân lí đạo đức học. Trong thực tế, khôn ngoan không thể đột nhiên mà có, nhưng phải qua một tiến trình. Và tiến trình đó sẽ là: – Theo triết học cho biết, con người sống bắt đầu từ kinh nghiệm, càng nhiều kinh nghiệm, thì càng nhiều kiến thức… Nhiều kiến thức trong một vấn đề (nhờ sự học hỏi), đưa đến nhận thức (hay ý thức). Nói theo toán học đó là những định thức (định đề, công thức, công lí). Khi đem các định thức và linh động áp dụng vào cuộc sống đó là khôn ngoan. Và nhờ những định thức đó (định đề, công thức, công lí) mà con người giải được nhiều bài toán khó, nhiều vấn đề khúc mắt trong nhân gian. Cái tiến trình đó, gọi là khoa học. Trong tiếng La-tin gọi là scientia, cũng là khôn ngoan, tiếng Anh là wisdom/ knowledge, khi đến tiếng Việt, là khoa học, Vậy, chữ khoa học vốn dĩ là chữ scientia, là khôn ngoan.
Ngược dòng lịch sử cho biết, Ba-by-lôn là cái nôi khai sinh nhân loại, Ai-cập đã trở nên nôi của nền văn minh toán học, Hy-lạp là cái nôi của triết học, trí thức, La Mã khởi đầu của nền dân chủ (từ quân chủ đến dân chủ), và Do Thái là cái nôi luật pháp và khôn ngoan, thông minh. Vì người Do Thái có ĐCT là hậu thuẩn cho họ. Chính ĐCT đã chọn họ là dân thánh của Ngài. Trong Kinh CƯ, Vua Đa-vít và Sa-lô-môn, qua kinh nghiệm và qua khôn ngoan Chúa ban, họ đã để lại chìa khoá của điều trên qua các câu châm ngôn quí báu: “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức; Còn kẻ ngu muội khinh bỉ sự khôn ngoan và lời khuyên dạy,” và, .
“Kính sợ Đức Giê-hô-va, ấy là khởi đầu sự khôn ngoan; Sự nhìn biết Đấng Thánh, đó là sự thông sáng.” (Châm Ngôn 1: 7; 9:10; và, .
“Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự khôn ngoan; Phàm kẻ nào giữ theo điều răn Ngài có trí hiểu. Sự ngợi khen Ngài còn đến đời đời.” (Thi Thiên 111:10). .
“Sự Kính Sợ ĐCT” là nguồn trí thức, khôn ngoan. Kinh Thánh ghi lại qua tiên tri Ê-sai đã được Chúa cho biết: “Vì các từng trời cao hơn đất bao nhiêu, thì đường lối ta cao hơn đường lối các ngươi, ý tưởng ta cao hơn ý tưởng các ngươi cũng bấy nhiêu.” (E-sai 55:9). Có nghĩa là sự trí thức, khôn ngoan, của ĐCT bao trùm hết: Khởi nguồn, khai minh, luật pháp, đạo đức, văn minh, toán học, dân chủ, khoa học, thông minh… Nếu có định nghĩa về khôn ngoan thì phải bao trùm hết các điều trên. Vì thế, vua khôn ngoan như, Sa-lô-môn, đã gọi “sự khôn ngoan có giá trị hơn châu ngọc…” (Châm 8:11, BTT). Và “Quả sự khôn ngoan là kho vô tận…” (Châm 7:14, LM, NTT). Nói cách khác “sự khôn ngoan không hề cùng…” .
Trở lại vấn đề trên, người nào có nhiều nhận thức, ý thức tức là hiểu biết nhiều: định thức, (định đề, công thức, công lí, lẽ thật) và chân lí và bén nhạy áp dụng nó vào cuộc sống thì họ trở nên người khôn ngoan. Nói cách dễ hiểu, thí dụ qua câu châm ngôn, “Trèo cao, thì té nặng.” Nếu một người biết té nặng (đau) thì đừng trèo cao. Khi có kinh nghiệm ấy rồi, thì người ấy sẽ không dám trèo cao. Nếu thế, và phải như thế mới là người “khôn ngoan”? Nếu nói theo nghĩa bóng, thì ý nghĩa càng sâu sắc hơn. Vì có nhiều điều, “nếu cứ thử, thì sẽ biết”, thì đã quá trể. Một câu khác, đơn sơ, nhưng lại thâm thuý hơn, “Tham thực, cực thân.” Câu này bao gồm ý nghĩa rất thâm thuý. Kinh nghiệm nhiều năm, lịch sử cho hay, cả thể giới “chiến tranh cũng vì miếng ăn là chính”: dành giựt đất, tạo sự giàu có, tạo sức mạnh, mở mang bờ cỏi… Thế, “không tham là gì?” Tất cả không “tự nhiên mà có.” Con người phải bỏ công sức rất nhiều mới được giàu có… Trong thực tế, hạnh phục vui vẻ, không phải là “có thật nhiều,” và “đau khổ là do tham lam”… và tham lam là cái nôi của chiến tranh và đau khổ. Kinh Thánh đã khẳng định một chân lí, “… sự tham tiền bạc là cội rễ mọi điều ác, có kẻ vì đeo đuổi nó mà bội đạo, chuốc lấy nhiều điều đau đớn” (I Tim 6:10). .
Nói tóm lại, nói trong phạm vi nhân sinh, toán học, kỹ thuật, khoa học, một người muốn biết sâu xa những điều trên, tất phải tốn nhiều năm trải qua, sống còn, kinh nghiệm. Có những câu nhận thức, sau hằng trăm năm mới hiểu được, và khi hiểu được, kẻ hậu sinh chỉ cần học qua một giờ, một ngày,… một tháng là nhận được. Khoa học và văn minh ngày nay, là do nỗ lực của những người khôn biết học từ những người đi trước, từ cái đơn sơ đến cái phức tạp.
Thế thì trong lãnh vực luân lí đạo đức thì sao? Nếu nghe theo lời những người hiền triết, thế giới đã ghi lại hằng ngàn câu tư tưởng, khôn ngoan, nhưng rồi mấy ai chịu đọc, chịu học, rồi chịu áp dụng để khỏi chịu đau khổ. Chính Khổng Phu Tử, cũng phải thốt lên, “Hậu sinh khả uý” (Những kẻ sinh sau đáng kính), vì họ chịu học những người đi trước. Còn kẻ dại thì không chịu học.
Còn về tâm linh, là bật cao nhất của con người, lại càng khúc mắt hơn… Nếu và chỉ nếu chịu nghe theo lời thánh thân, và thánh nhân luôn tôn trọng Đấng Tối Cao, vì họ luôn luôn chỉ đường đi đến Đấng Tối Cao. Cuối cùng Đấng Tối Cao đó là Đức Chúa Trời, Đấng đã tạo nên con người, Ngài là nguồn khôn ngoan ban cho con người. Tất cả được ghi chép trong Thánh Kinh. Có thể, có nhiều lời dạy dỗ quá khó, nhưng với lời hứa… Ngài sẽ thêm sức, và ban khôn ngoan, trí thức, “Nếu và chỉ Nếu biết Kính Sợ Chúa”. Từ “kính sợ” bao gồm, tôn thờ Ngài và vâng lời Ngài… .
Con người đã được tạo nên trong giới hạn: Không gian, thời gian, khả năng và trí năng. Vua Sa-lo-môn được ĐCT ban cho khôn ngoan bật nhất thiên hạ… đến nay cũng không ai so bằng… Ông đã để lại hơn 3,000 câu khôn ngoan (châm ngôn), mà nay con người học hoài không hết. Cuối cùng vấn đề, ông đã kết luận, cách sống khôn ngoan, “ Kính sợ Đức Giê-hô-va, ấy là khởi đầu sự khôn ngoan; Sự nhìn biết Đấng Thánh, đó là sự thông sáng.” (Châm Ngôn 9:10). Ông cũng minh định giá trị cuối cùng của khôn ngoan, “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va vốn một nguồn sự sống, Đặng khiến người ta tránh khỏi bẫy sự chết” (Châm ngôn 14:27). Ông đã được khải thị cho biết, khôn ngoan là thân vị cao cả, là ĐCT, “Ta, là sự khôn ngoan,..” (Châm Ngôn 8:12, 14, 22-30). Tương tự, 1,000 năm sau, Sứ đồ Giăng cũng minh định: “Sự Khôn Ngoan chính là Chúa Cứu Thế Giê-su, là Logos, Đức Chúa Trời.” (Giăng 1:1tt).
Tóm lại, càng để tâm tôn kính Chúa và để trí hiểu biết Chúa, con người càng khôn ngoan hiểu biết. Và trên hết, nguồn khôn ngoan chỉ có từ Đức Chúa Trời, vì Chính ĐCT là Sự Khôn Ngoan (Châm Ngôn 1, 8, 9, 4; Truyền Đạo 7, 8,12; Thi Thiên 14:1tt, 90, 139, Sáng Thế 1-11).
