Kinh Nghiệm
Đây là từ căn bản của triết học trong sự thăng tiến của kiến thức và văn minh. Triết học cho rằng, kiến thức con người bắt đầu bằng kinh nghiệm. Càng nhiều kinh nghiệm, càng nhiều kiến thức. Không có kinh nghiệm, không có kiến thức. Từ kiến thức, con người tiến đến nhận thức hay là ý thức. Càng nhiều nhận thức (ý thức), tiến đến sự hiểu biết chắc chắn, từ đó lập thành những định thức, công thức hoặc thực hữu hay trừu tượng. Tương tự trong toán học, những định luật, công thức cũng bắt đầu bằng những kinh nghiệm đơn giản, 2+2=4. Trong luận lí, thí dụ câu, “trèo cao té nặng”. Câu này đơn sơ, nhưng cho con người một thực tế không thể chối cải được. Nếu áp dụng sâu xa hơn, “tham thực cực thân” (tham ăn, thì khổ). Con người vì “tham có nhiều”, nên đi làm nhiều, đi làm nhiều thì càng khổ nhiều. Nhưng con người không ngừng ở chỗ “tham” mà là “tham lam”. Mà “tham lam” thì đụng chạm với người khác, và tất nhiên vô tình tạo nên tranh cạnh, xung đột, và cuối cùng là chiến tranh. Sứ Đồ Phao-lô, hiểu được ý Chúa, nói về “một tôi không thờ hai chủ”, và “tiền bạc của con ở đâu, lòng con ở đó,” ông đã phát biểu một định lí rất khôn ngoan, “Bởi chưng sự tham tiền bạc là cội rễ mọi điều ác, có kẻ vì đeo đuổi nó mà bội đạo, chuốc lấy nhiều điều đau đớn” (I Tim 6:10). Tham lam luôn luôn đi kèm vói sự ganh tị, ganh ghét, tranh cạnh, không muốn ai hơn mình. Gia-cơ nhìn ró vấn đề, nên cũng dạy, “Nơi nào có ganh ghét, tranh cạnh thì chỉ có rối loạn và đủ mọi hành động bất lương.” (Gia cơ 3: 10). Kinh nghiệm bài học này của anh em với Giô-sép, của Vua Sau-lơ với Đa-vít. và của Ê-va với Sa-tan. Nhớ rằng, Sa-tan luôn luôn tạo sự “tham lam” cho con người. Tạo nên, bản tính (nature) là thế! Những điều trên trở nên một định luật bất di bất dịch. Trong toán học cũng thế. Từ những định luật căn bản đến những định lí phức tạp. Trong triết học, hay toán học gọi là “khoa học”, trong tiếng La-tin là sciente, và đó cũng là từ có cùng gốc với sự “khôn ngoan.” Người có nhiều “nhận thức, ý thức” và áp dụng nó trong đời sống cách linh động là người khoa học, người “khôn ngoan”. Trong thực tế, có nhiều người học ít mà hiểu nhiều, áp dụng triệt để gọi là người “khôn ngoan Trời cho.”
Trong môn thiên đạo học hay thần học cũng dựa trên căn bản nầy. Có nhiều điều trong tâm linh, con người kinh nghiệm nhiều lần, đưa đến một niềm tin chắc chắn. Ngoài sâu thẳm của nhận thức bằng tâm trí, con người kinh nghiệm được trong tâm linh có sự hiện diện thật của Đấng Tối Cao, bởi sự quan phòng mầu nhiệm nhưng chắc chắn của Ngài đối với con người. .
Nhiều tình trạng nhận thức được ảnh hưởng của sự cố xảy ra, liên hệ đến cá nhân hoặc tập thể hay cộng đồng. Các chiều kích kinh nghiệm đó không chỉ qua mắt thấy tai nghe, mà còn nói đến cảm giác (feeling), cảm xúc (touching). Đối với triết gia F. Scleiermacher “cảm giác” (feeling) là kinh nghiệm cao nhất, là sự “chân thật” tương quan giữa người với Đấng Sáng Tạo. “Feeling” là “kinh nghiệm thật” của “ý thức thật” có ĐCT chân thật trong sự tôn thờ. Tlh. Experience, Theology of. Là một cơ bản ý thức thiên đạo của kinh nghiệm. Từ ý thức đó kết thành một hệ thống thiên đạo học về kinh nghiệm mà không tuỳ thuộc vào một thẩm quyền bên ngoài nào!?! Điều này cũng gói ghém được ý niệm, con người tự nhiên đã có ý thức hoặc kinh nghiệm tôn giáo. Do đó, thiếu ý thức tôn giáo, con người không tìm được bình an nên tâm hồn bất ổn – một sự bất an mà không sao khỏa lấp được.
